©: Peter Karstkarel

De agrarische buurschappen Westerzand en Oosterzand zijn in de middeleeuwen ontstaan op een zandrug te midden van lage landen, dezelfde rug waarop Lutjegast ligt. Ten zuiden liggen de resten van het Kolonelsdiep, vanaf het einde vanaf de 16^e eeuw een goede waterverbinding tussen Groningen en Friesland. Ten noorden is later het Hoendiep gegraven, dat later weer is verbeterd tot het Van Starkenborghkanaal. Tussen Westerzand en Sebaldeburen kruisten Kolonelsdiep en Wolddiep elkaar; er kwamen een schutsluis en het buurtje Gaarkeuken ontstond. Een eetgelegenheid voor schippers was de naamgever.

Nadat het Kolonelsdiep als vaarwater door het Hoendiep was vervangen, kwam noordelijker weer een Gaarkeuken tot ontwikkeling. Het al oude Wolddiep was vanaf Boerakker allereerst voor de ontwatering van het Westerkwartier gegraven, maar werd ook als vaarwater gebruikt. Het Wolddiep scheidt de buurschappen Ooster- en Westerzand en de in 1930 geslagen ophaalbrug, een ijzeren brug met vakwerk is daarvan het grensteken.

In beide buurschappen liggen voornamelijk boerderijen verspreid langs en nabij de doorgaande route. In Oosterzand staat aan de Zandumerweg 19 een uit ongeveer 1870 daterende kop-hals-rompboerderij met bijschuur en stookhok. Op nummer 33 vinden we een stelp en Nooitgedagt op 35 is een kop-romp met stookhokje van omstreeks 1915. Op nummer 54 staat een gaaf arbeidershuis uit circa 1870 en aan de andere kant van de Zandumerweg op de nummers 55 en 53 zo’n huis uit circa 1905 en een gepleisterd boerderijtje. Er volgen nog een paar kop-rompen, zoals Charmant en Tassema, en dichtbij het Wouddiep ligt een fraaie uit circa 1930 daterende stelp. In Westerzand staat de grootste concentratie huizen nabij de brug, maar verder westwaarts zijn ook nog een paar grote boerderijen. Het zijn meestal koprompen en stelpen, al dan niet met stookhut.

De oudste is mogelijk Westerzand 1 met een dwarsgeplaatst voorhuis uit circa 1880.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Peter Karstkarel