Wagenborgen - dorp in Groningen
Wagenborgen is een streekdorp op een zandrug te midden van de klei die al sinds de 11e eeuw is bewoond. De naam kan worden verklaard als afgeleid van de mansnaam Wagen of Wago en het komt in de 15e eeuw voor als Wagenbergen. Vanouds is het een bescheiden, agrarisch dorp.
Het karakter van het dorp veranderde toen Jan Brons met zijn broer Wolter, zuster Trijntje en evangelist Malga het initiatief nam tot de Vereniging tot Christelijke Liefdadigheid voor de lichamelijk en geestelijk gehandicapten. Het verpleeginstituut voor vooral zwakzinnigen kwam aan de noordoostzijde van het dorp; de gebouwen in het ruime parkgebied kregen Bijbelse namen. In dit psychiatrisch ziekenhuis verbleven in 1954 770 verpleegden en meer dan 200 personeelsleden. Vanaf 1960 kreeg het de naam Groot Bronswijk. Bij de reorganisatie van de geestelijke gezondheidszorg aan het eind van de 20e eeuw gaven de bedenkelijke staat van de gebouwen en de excentrische ligging de doorslag om tot opheffng te besluiten. De gebouwen zijn, op enkele villa-achtige bouwwerken aan de Familie Bronsweg na, gesloopt en buiten enkele kleine sporen ligt het park er verloren bij.
Filantroop en ondernemer Jan Brons maakte in 1895 zijn eerste stoomdorsmachine. Het werd zo’n groot succes dat hij Wagenborgen voor Appingedam moest verruilen om daar in 1906 een motorenfabriek en ijzergieterij te stichten. Een herinnering aan deze lokale held die wel in Wagenborg is gebleven is de kerk die Brons, als timmerman opgeleid, in 1883 ontwierp. Het is een neoclassicistische zaalkerk met lisenen en rondboogvensters. De ongelede toren heeft een opvallende bekroning met zwaar lijstwerk, een stevige balustrade en een houten lantaarn met spits. De overige, wat oudere bebouwing is ingetogen en bestaat uit vrijstaande arbeiderswoningen, burgerhuizen en enkele villa’s. De naoorlogse uitbreidingen hebben zich ten zuidoosten van de oude ontwikkelingsas voltrokken.
Colofon
Bron: Noordboek
