©: Nieske Riemersma

Uithuizermeeden is een dorp van de derde generatie: vanuit ’t Oldörp is Uithuizen gesticht en daarna vestigden Uithuizers zich op de hooi- en weilanden, de meeden, in het kweldergebied. Het wierde- en streekdorp ontstond daar in de eerste helft van de 13^e eeuw. Het werd spoedig een zelfstandig kerspel en in het midden van die eeuw kon een kerk op de wierde worden gesticht. Daar ligt de oudste kern. De streek aan weerszijden van de Hoofdweg is jonger en kreeg zijn huidige structuur en aanzien in de loop van de 19^de eeuw. Tot omstreeks 1800 waren de twee delen goed te onderscheiden, ze lagen aan weerszijden van de oude zeedijk, die bij de Oudedijksterweg nog is te herkennen. Het zuidwestelijke deel lag binnendijks, de streek buitendijks. Beide hebben zeer geleden van de kerstvloed van 1717, toen pas met de torenbouw was begonnen. Ruim 200 mensen zijn verdronken, vele honderden stuks vee kwamen om.

Nadat in 1893 de spoorlijn Groningen-Roodeschool was geopend, raakte het gebied bij het station in ontwikkeling en groeiden de kern rond de kerk en de streek in het oosten aan elkaar. In de oostelijke streek, aan Hoofdstraat 184 en op de hoek van de Kerkstraat, is in 1908 naar ontwerp van A.L. van Wissen het raadhuis gebouwd, een representatief gebouw op een L-vormige plattegrond met een hoektorentje tussen de topgevels. Het bouwwerk is enkele malen verbouwd en kreeg een bepleistering.

Het thans voor andere functies gebruikte pand staat prominent aan het recent heringerichte Johan van Veenplein, dat het centrum van Uithuizermeeden is gaan vormen. Een grootschalig element in het gebied tussen oude kern en streek is de meelfabriek waarvan de hoogste silo in grote letters ‘’t Hoogeland’ geeft te lezen. Hij steekt met zijn forse profel ver boven de bebouwing uit.

Een schitterend hoogtepunt in het profel van het dorp is de kerk en dan vooral de elegante, 48 meter hoge kerktoren die door het witgepleisterde uiterlijk met helderblauwe dakjes van de bekroning van verre opvalt. Het schip van de aan Maria gewijde kerk dateert uit de 13^e eeuw; het gotische koor werd in de 16^e eeuw toegevoegd en de dwarsarmen in 1705. Deze kruiskerk kreeg in de 18^e eeuw een buitengewoon rijke inventaris. De graftombe van Rudolf Huinga met een houten beeld van de overledene in wapenrusting en liggende houding is van 1574. Met de bouw van de door Allert Meijer ontworpen toren was in 1717 nog maar net begonnen toen de kerstvloed voor ernstige vertraging zorgde. De vierkante torenromp gaat over in een achtkant, waarop twee verjongende lantaarns zijn geplaatst.

De gereformeerden bouwden in 1874 hun kerk in de Kerkstraat en breidden haar in 1922 uit. Tegenwoordig is het gebouw in gebruik bij de vrijgemaakten, sinds de gereformeerden aan de noordrand van het dorp een nieuwe kerk stichtten. In de Kerkstraat zijn een zeer decoratief dubbel woonhuis in eclectische stijl uit 1911 en een paar expressionistische woningen van omstreeks 1925 te vinden. De bebouwing in de kern en de oude streek bestaat, met uitzondering van het centrale gedeelte van de Hoofdstraat dat aan de noordzijde aaneengesloten winkelpanden laat zien, voornamelijk uit representatieve woningen uit de periode van 1890 tot 1915. Ze zijn zeer gevarieerd en leveren levendige straatbeelden op. Hetzelfde geldt voor de Stationsstraat en de Torenstraat. Hier en daar is een iets ouder pand te zien: een sarrieshut, een dokterswoning en bij de kerk een voormalige herberg en een kosterswoning.

Ten noorden van het dorp ligt achter een lange oprijlaan op een omgracht terrein borg Rensuma, die voor het eerst in 1623 wordt vermeld. In 1700 komt hij in handen van de familie Alberda. Onno Tamminga van Alberda heeft zijn borg geheel herbouwd. De borg is een eenlaags, blokvormig gebouw van een deftige eenvoud. Het schathuis heeft nog 17de-eeuwse onderdelen en is, net als de borg, in de eerste helft van de 19^de eeuw gepleisterd. Toen is ook het front van de borg gewijzigd.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Nieske Riemersma