t Zandt - dorp in Groningen
t Zandt
’t Zandt is een dijkdorp op een zandplaat te midden van kleiland. Deze gaf het dorp zijn naam. Het is in de middeleeuwen ontstaan op en langs twee dijken in de Fivelboezem. De eerste was de vanaf 1192 west-oost gelegde dijk, nu de Molenweg. De andere dijk werd in 1249 bijna haaks op de vorige opgeworpen in zuid-noord richting en is nu de Hoofdstraat. Er stonden twee borgen bij ’t Zandt. Ten zuidoosten de Alberdaborg en ten noordoosten, aan de oudste dijk, de Omtadaborg. Op elke borgstee staat nu een monumentale boerderij. Vrij spoedig na de dijkaanleg is begonnen met de bouw van de kerk. De losstaande, kloeke toren dateert uit de eerste helft van de 13e eeuw. Hij heeft een zadeldak met een klokkenspitsje. Het schip van de aan Maria gewijde kerk uit het derde kwart van de 13e eeuw bestaat uit vier traveeën met van schilderingen voorziene gewelfkoepels. Buiten tonen de muren het vakwerk van de metselaars uit de romano-gotische periode in volle glorie. Beneden zit een zone met gekoppelde spaarnissen met sleutelgatvormige ingangen en daarboven een gevarieerde reeks vensters en nissen met metselmozaïek in verschillende patronen. In de 15e eeuw is het koor vervangen door een gotisch hoogkoor.
In de 16e eeuw (1535) was het dorp kortstondig een centrum van radicale wederdopers. Er is geen doopsgezinde kerk. Wel een gereformeerde, die in 1956 aan de Hoofdweg 58 is gebouwd.
Op de driesprong met de Oosterstraat staan de kerktoren, de voormalige herberg van twee lagen met mogelijk een 17de-eeuwse kern en de voormalige bakkerij met winkel uit 1883 als een robuust trio. Schuin ertegenover bevindt zich het voormalige gemeentehuis uit circa 1970.
Aan het noordelijke deel van de Hoofdstraat staan burgerwoningen en villa’s, waaronder op 63 de voormalige burgemeesterswoning uit 1911, op 65 een expressionistische villa en op 111 in een villa van ongeveer 1930 het dorpshuis en de bibliotheek.
Colofon
Bron: Noordboek
