©: Peter Karstkarel

Stitswerd is een dorp dat in de vroege middeleeuwen is ontstaan op een wierde, opgeworpen op een oeverwal. Door afgravingen bij de kerk is aan de oostelijke marge van het dorp de hoogte van de wierde, tot 2,8 meter boven NAP, goed te ervaren. Oude vormen van de naam zijn Stucciasvurth en Stethiswerth. Het dorp is vanaf de noordzijde – het heet daar Haven – over water ontsloten door het Stitswerdermaar, dat overgaat in de naar het zuiden lopende Delthe. Deze waterloop komt bij Onderdendam uit op het Boterdiep.

De gestukadoorde kerk geeft op het eerste gezicht niet veel prijs. Het is een rechtgesloten zaalkerk uit de tweede helft van de 13^e eeuw. Het gebouw heeft een schilddak en een dakruiter die in 1656 een vrijstaande toren verving. In deze dakruiter hangt een luidklok uit 1439 en hij wordt bekroond door een windwijzer met het wapen Lewe, de adellijke familie die het hier voor het zeggen had. De kerk zoals we die nu ervaren is het resultaat van een ingrijpende verbouwing in het midden van de 19^de eeuw. In de noordelijke en oostelijke muren zit zeker nog baksteen uit de bouwtijd.

Aan de Bredeweg, buiten het dorp, staat een kop-hals-rompboerderij met een ingetogen onderkelderd voorhuis uit circa 1860. Aan de Stitswerderweg bij het dorp volgt op een bont geschilderd arbeidersboerderijtje de voorname Ockemaheerd, een kop-rompboerderij met een dwarsgeplaatst voorhuis dat nog wel uit de 18^e eeuw kan dateren. Boven op de wierde, op de hoek van Stiel, is nog een koprompboerderij te vinden. Achter het voorhuis van omstreeks 1870 staat een schuur waarvan de muur aan de zijde van de doorgaande weg geleed is door penanten (gemetselde vierkante steunpilaren). Aan de Akkemaweg, Stiel en Haven staan voornamelijk in de breedte gebouwde dorpswoningen uit de laatste tientallen jaren van de 19^de eeuw. De Knolweg aan de noordzijde wordt geaccentueerd door een kop-rompboerderij met een expressionistisch voorhuis uit de jaren dertig.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Peter Karstkarel