Nuis - dorp in Groningen
Nuis is een wegdorp dat in de middeleeuwen op een vrij vlakke zandrug is ontstaan. De bebouwing ontwikkelde zich zowel aan de Oudeweg als aan de Nieuweweg. De Oudeweg is alleen in de buurt van de Coendersborg verhard, verder is het oude pad van Marum (Malijkse Pad) tot bij de Iwemastins in Niebert met rust gelaten. Aan de Oudeweg staan voornamelijk boerderijen en aan de Nieuweweg een lintbebouwing van woningen.
De kerk is in de eerste helft van de 13e eeuw gebouwd in de hier zeldzame romano-gotiek. De rechtgesloten zaalkerk telt drie traveeën, in het muurwerk aangegeven met lisenen met in de bovenzone een fraaie plastische geleding van nissen met metselmozaïek en vensters. Het schema is verstoord door later geplaatste grote rondboogvensters met een eigen ritme. De oostelijke sluitmuur vertoont duidelijk het oorspronkelijke programma, al zijn de 13de-eeuwse vensters hier dichtgezet. Weinig passend is het in 1906 toegevoegde tochtportaal. Binnen liggen zerken van bewoners van de Fossemaheerd en de reeks rouwborden zijn van de Van Teijens uit Beetsterzwaag, die door een huwelijk verbonden raakten met dezelfde plek, maar dan in de latere Coendersborg.
De Coendersborg is als landgoed ontstaan uit drie heerden: Fossema, Harckema en Heringa. De Groninger raadsheer Coenders liet de Fossemaheerd tot borg verbouwen, de andere heerden zijn verdwenen. Vanaf 1699 tot 1866 was deze in handen van de Van Teijens, die het huis in 1813 tot het huidige buiten lieten verbouwen. Het rechthoekige neoclassicistische bouwwerk heeft een deftige middenpartij met omlijste deur en middenvenster, bekroond door een fronton. In de 19de eeuw werd er een schuur aangebouwd. Deze biedt tegenwoordig onderdak aan een landbouwmuseum. Aan weerszijden van de borg liggen monumentale boerderijen.
Aan de Nieuweweg ligt voornamelijk eenvoudige bebouwing van vrijstaande woningen. Nummer 108 is een karakteristiek pand onder een zadeldak uit omstreeks 1850. Naar het westen zijn een stelpboerderij van circa 1895 en de villa Dalberhof in vernieuwingsstijl van rond 1905 te vinden.
Colofon
Bron: Noordboek
