Muntendam - dorp in Groningen
Muntendam is een wegdorp, ontstaan op een dekzandrug te midden van de venen. Het komt in 1391 al als Muntendam in de bronnen voor. De naam dankt het aan een dam in de Munte, waarvan de Munter Ee een restant is. Het dorp heeft eeuwenlang geïsoleerd gelegen, totdat het over water ontsloten werd door het tussen 1628 en 1637 gegraven Muntendammerdiep vanaf het Winschoterdiep bij Zuidbroek. Het kanaal was bedoeld voor de ontwatering van de venen, maar werd voor het vervoer van turf van groot belang. Vanaf 1649 werd het kanaal doorgetrokken naar het oosten via het Meedenerdiep en vervolgens via het Westerdiep naar Veendam.
Veendam kreeg pas in de 19de eeuw vorm als nederzetting met lintbebouwing op de dekzandrug, daarvoor voeren de turfschepen door de kanalen langs Muntendam. In 1820 scheidde de buurt zich als dorp af van Zuidbroek. De beschikbaarheid van turf werd de voorwaarde voor bedrijvigheid in het dorp. In 1840 werd er de eerste aardappelmeelfabriek van Groningen gesticht en in 1848 kwam aan Het Loeg de wagenmakerij van Otten, later bouwer van caravans. Aan de oostzijde van het diep werd in 1887 de steenfabriek van Dieters gesticht, later Holthuis geheten, met vlak daarbij ook kalkovens. Bovendien waren veel inwoners betrokken bij de ambulante handel, wat de Muntendammers de naam heeft gegeven van een vrijgevochten volk met grote gemeenschapszin.
De kerk is in 1840-’41 gesticht aan het midden van de Kerkstraat. Het is een eenvoudige rechtgesloten zaalkerk met muren die door lisenen zijn geleed en die rondboogvensters bevatten. De voorgevel heeft een neoclassicistisch omlijste ingangspartij en boven op de gevel staat een kleine dakruiter. Achter de kerk ligt een ruim kerkhof dat aan het eind van de 19de eeuw als algemene begraafplaats verdiept is tot bij het Meedenerdiep. De pastorie is een voornaam middengangshuis met portiek en uitgebouwde middenpartij uit omstreeks 1890.
In 1923 is aan de Nieuweweg door de gereformeerden een klein zaalkerkje met de naam Immanuel gebouwd. Het gebouw is later door hervormden in gebruik genomen. Een derde kerk, Rehoboth, werd in 1895 in de Kerkstraat gesticht door de baptisten. Het gebouw is in 1915 aan de voorzijde verlengd en kreeg toen een nieuwe gevel en een finke en opengewerkte geveltoren met een ingesnoerde spits met overstek.
De Schaive Klabbe is een ophaalbrug uit 1940 met een enkelvoudige piloon en een balans die met een juk de weerszijden van het brugdek met kabels omhoog kan trekken. Bij de brug staat café Het Oude Gemeentehuis, waar mogelijk voorheen is vergaderd. Het (voormalige) gemeentehuis in de Kerkstraat is een in 1917 verbouwde notariswoning die een decoratieve trapgevel in neorenaissancestijl kreeg naar ontwerp van gemeentearchitect J. Schendel.
Aan Het Loeg staan noordelijk vrijstaande woningen uit het eind van de 19de en het begin van de 20e eeuw, waaronder enkele villa’s.
De bebouwing aan de centrum-zijde is compacter. Aan de Kerkstraat zijn voornamelijk vrijstaande middenstandshuizen en enkele arbeiderswoningen te vinden. In het centrum liggen de panden dicht bij elkaar. Opvallend zijn het expressionistisch-kubistisch café De Munte en het oude raadhuis. Winkels zijn hier en daar in voormalige woonhuizen ondergebracht, maar er staan ook nieuwe winkels van allerlei snit. Dit beeld wordt aan het begin van de Middenweg voortgezet. Ten zuidwesten en noordoosten van deze as in het dorp zijn na de oorlog de uitbreidingen gekomen.
De wegen aan weerszijden van het Muntendammerdiep liggen op dijken. Op de hoek bij de Schaive Klabbe staat de directeurswoning van de steenfabriek uit circa 1905. Van de bedrijfsgebouwen resteert bijna niets. Aan de westzijde van het diep ligt de kanaalbuurt Tussenklappen met een bebouwing van eerst representatieve woningen en daarna van monumentale boerderijen van het Oldambtster type.
Vooral de uit 1851 daterende Kloosterploats en De Munte, beide met twee zaadzolders, zijn met hun royale tuinen indrukwekkend. Bij de boerderijen ligt een houten ophaalbrug over het diep. Even verder op nummer 19 staat de Janna Jellinahoeve met een expressionistisch villa-voorhuis uit 1930.
Colofon
Bron: Noordboek
