©: Peter Karstkarel

Leermens is een radiaal wierdedorp dat in de vroege middeleeuwen is ontstaan op een kwelderwal in het stroomgebied van de Fivel. Het komt voor het eerst in bronnen voor in 1041 en heet dan Lethermengi. Het heeft enige tijd betekenis gehad als gerechtsplaats van Fivelgo, maar wordt later in belang voorbijgestreefd door de sterker groeiende dorpen Loppersum en Middelstum. Via het Leermenstermaar heeft het goede verbindingen. Naar het zuiden naar het Damsterdiep en in noordelijke richting naar ’t Zand. Aan het begin van de 20^e eeuw is het noordelijke derdepart van de wierde afgegraven. De radiale structuur en ook de ossenweg zijn goed bewaard gebleven.

De kerk, gewijd aan Sint-Donatus, kent enkele bouwperioden. Het tufstenen schip is omstreeks 1100 gebouwd en aan het einde van de 12^e eeuw is de tufstenen dwarsbeuk toegevoegd. Het excellent uitgevoerde romano-gotische, rechtgesloten koor verving omstreeks 1240 het romaanse koor. De westgevel met twee fanktorentjes werd in 1822 vervangen door een gevel met een dakruiter. Na brand in 1952 is dit gedeelte hersteld. Het interieur bevat veel bijzonderheden waarvan het restant van een stenen doxaal de belangrijkste is.

De oudste bebouwing, voornamelijk uit de eerste helft van de 19^de eeuw, staat bij de kerk. De naast de kerk staande woning met dwarspand, een voormalige smederij, dateert van 1775. Het woninkje tegenover de kerk met pront dak met hoekschoorstenen is uit de vroege 19^de eeuw.

Aan de Ossenlaan liggen een paar woningen en twee kleine boerderijen. De Wierdeweg bezit afwisseling: het uit 1906 stammende café, thans dorpshuis Aig’n Heerd, daar schuin tegenover de school uit 1863 met een gepleisterde en van pilasters voorziene gevel en even verder op de nummers 14 en 16 notabele woningen met middengang van ongeveer 1890 en 1880. De laatste was een pastorie. In de 19^de eeuw breidde het dorp uitsluitend uit met losse lintbebouwing langs de Dieftilweg.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Peter Karstkarel