Jonkersvaart - dorp in Groningen
Jonkersvaart
Jonkersvaart is een langgerekt vaartbuurschap, tussen Zevenhuizen en De Wilp. Het is ruim vijf kilometer lang en een kenmerkende veenkolonie die in de loop van de 19de eeuw is gevormd. De heren van het geslacht Ewsum van Nienoord bij Leek begonnen al vanaf het midden van de 16e eeuw met het winnen van turf in de uitgestrekte veengebieden in het zuiden van het Westerkwartier. Nadat de investeringen er eerst niet uitkwamen en de onderneming failliet ging, werden in de 17e eeuw weer grote winsten gemaakt. Latere generaties lieten de verveningen sloeren. Ferdinand Folef van In- en Kniphuisen, in 1768 heer van Nienoord, hervatte de verveningen met elan. Hij liet samen met de steenrijke patriot Willem de Lille uit Nietap vanaf Zevenhuizen naar het westen een kanaal graven dat naar hem de Jonkersvaart werd genoemd. Een van de wijken kreeg de familienaam van zijn vrouw: Graafandsdiep. De vaart is vermoedelijk pas na 1815 voltooid.
De Jonkersvaart ging in theorie de Groninger en Friese veenkanalen verbinden. Van het Leeksterhoofddiep via de Jonkersvaart naar de Wilpstervaart, de Wilpster Hoofdvaart, de Frieschepalenvaart en vervolgens naar de Opsterlandse Compagnonsvaart. Voor het waterverkeer was deze verbinding pas te gebruiken na het slaan van een sluis, het Jonkersverlaat. Deze werd in 1871 van hout gebouwd en kreeg in 1900 een stenen structuur. De vaart dient tegenwoordig alleen voor de waterbeheersing van het gebied.
De buurschap aan weerszijden van de vaart is met de bruggen van een onbedorven schilderachtigheid. Er staan enkele boerderijen, waaronder één die een mengvorm van een stelp en een Oldambtster type is. Verder zijn er kleine kop-rompboerderijen, veelal met stookhut, keuterijen en arbeidershuizen die vrijwel alle met de topgevels naar de vaart zijn gericht, wat een vriendelijk ritme oplevert. Er zijn enkele nieuwbouwwoningen die uit deze historische pas lopen. Nummer 61 uit de vernieuwingsperiode rond 1900 is met siermetselwerk en sierspant een uitzondering op de eenvoud.
Colofon
Bron: Noordboek
