©: Peter Karstkarel

De bewoning van Essen dateert uit de middeleeuwen, maar er is dan nog geen buurschap. Het is een kloosterstichting. Vanuit de grote abdij van Aduard is hier in 1215 het cisterciënzer vrouwenklooster Jesse of Yesse gesticht. Het klooster stond op een hoog in het landschap liggend, omgracht terrein ten oosten van de Hondsrug. Uit aanwijzingen blijkt dat het klooster bestond uit enkele finke gebouwen, voor enkele tientallen nonnen, en een kerkje met torenspits. Er waren een hospitaal en een school. Het klooster bezat aanzienlijk veel land en had belangen in veenderijen, onder meer bij Kropswolde. Het werd jaarlijks gevisiteerd door hoge kerkelijke functionarissen. Het had, zo dicht bij de begeerlijke stad Groningen, vooral in de eerste tientallen jaren van de 16^e eeuw dikwijls last van krijgshandelingen. In 1594 was het gebeurd. Met de hervorming werd het klooster gesloten. De gebouwen zijn als steengroeve gebruikt, de agrarische activiteiten bleven en boeren vestigden zich in het streekje dat Essen werd genoemd.

De omgrachting van de kloosterstee is nog te herkennen. Daarbij staan de meeste boerderijen en huizen, maar er is ook een boerderij te vinden aan de toegangsweg, een vrij oude kop-romp met bijschuur uit vermoedelijk de eerste helft van de 19^de eeuw. Zuidelijker, aan de grotendeels onverharde zandweg naar Essen met de naam Lage Weg, staan vanaf de Harense Kerklaan eerst stadshuizen en dan aan weerszijden twee kop-rompboerderijen uit ongeveer 1930 en 1915. In de zuidoosthoek van Essen ligt een boerderij van voorname eenvoud met een dwarsgeplaatst voorhuis van omstreeks 1860. In de noordwestelijke hoek vinden we een boerderij van het Westerwoldse type met jaarankers uit 1683. Hiertussenin ligt een groepje boerderijen en huizen, waarvan die aan het front van de buurt opvallen: een geleed type uit circa 1930 en één vlak naoorlogse in traditionalistische vormen.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Peter Karstkarel