©: Peter Karstkarel

Borgercompagnie is een langgerekt kanaaldorp met een agrarisch karakter. Het is ontstaan nadat in 1647 een groep van tien burgers uit Groningen een compagnie vormde die voor de veenontginning het Borgercompagniesterdiep liet graven. Dit ging vanuit het Winschoterdiep ten oosten van Sappemeer naar het zuidzuidoosten richting Wildervank over een lengte van zeveneneenhalve kilometer. Aan de Sappemeerse kant werd in 1655 de veenborg Welgelegen gesticht, nu de enig resterende veenborg van de provincie. Nadat het veen was afgegraven is het gebied in cultuur gebracht voor akkerbouw. Vanaf het begin van de 19^de eeuw verrezen er boerderijen.

Verwaarlozing van het Borgercompagniesterdiep noopten betrokkenen rond 1880 het Kanaalwaterschap voor Borger- en Tripscompagnie op te richten voor het onderhoud van kanalen, bruggen en sluizen. Aan het eind van de 19^de eeuw vond bij de kruising met de weg naar Veendam, de Lange Leegte, verdichting in de bebouwing plaats. Daar stond van 1897 tot 1936 aardappelmeelfabriek De Eersteling.

Het dorp ligt in drie gemeenten: noordelijk in Hoogezand-Sappemeer, het (in de jaren zeventig gedempte) middendeel ligt in Menterwolde en het grootste, gaafste zuidelijke deel in de gemeente Veendam.

Aan weerszijden van het diep staan hier en daar groepen arbeiderswoningen en indrukwekkende boerderijen van het Oldambtster type met veenkoloniale varianten of aanpassingen. Op 80 en 86 liggen twee uit het midden van de 19^de eeuw met versmalde woongedeelten met geveltop; die op 220 is nog ouder, uit ongeveer 1825. Uit de laatste dertig jaar van de 19^de eeuw stammen de klassieke boerderijen op 107 (met erker), 109 (met twee zaadzolders), 130 en 210. Een sierlijk neorenaissance exemplaar uit circa 1900 met een zuilenportiek en een tuinhuis pronkt op 178 en 216 uit 1892 heeft afgesnoten hoeken voor het uitzicht over het kanaal en beeldnissen in de voorgevel. Ook 217 bezit afgesnoten hoeken. Nieuwere boerderijen vinden we op 156, uit 1924 met expressieve details en op nummer 226, de Kroonboerderij van ongeveer 1920.

Colofon

Bron: Noordboek

© Foto voorblad: Peter Karstkarel